Kasteel de Boekhorst, pentekening van Cornelis van Alkemade naar een voorbeeld uit 1620.

Cornelis van Alkemade en zijn Twickelse pentekeningen van kasteel de Boekhorst

In drie aan Hollandse kastelen gewijde manuscripten van Cornelis van Alkemade wordt ook het iets ten noordoosten van Noordwijkerhout gelegen kasteel de Boekhorst vermeld. Daarbij verfraaide hij zijn notities over dit imposante bouwwerk bovendien met maar liefst vijf pentekeningen.[1]

Twee pentekeningen maakte Cornelis van Alkemade naar een (nog) onbekend voorbeeld uit 1620.[2] Dat kan een schilderij, aquarel of tekening zijn geweest.  Mogelijk gaat het hierbij dan om de eerste artistieke weergave van kasteel de Boekhorst! 

Tot nu zijn er twee zeventiende-eeuwse beeltenissen van de burcht bekend. Een is een door de Amsterdamse kunstenaar Roelant Roghman vervaardigd aquarel uit 1647. In onze monografie betwisten wij evenwel deze opvatting. Wij gaan er vanuit dat Roghman kasteel de Boekhorst bij Zwolle heeft getekend en niet de vesting in de Hollandse duinen.[3] 

Het andere, en naar ons idee enige, zeventiende-eeuwse kijkje op het kasteel is gemaakt door een onbekend gebleven kunstenaar.[4] Deze krijttekening werd in 2015 in bruikleen geschonken aan de gemeente Noordwijkerhout en feestelijk overhandigd aan Gerrit Goedhart, die als laatste burgemeester van Noordwijkerhout de geschiedenis is ingegaan.[5]

Uiteenlopende weergaven

Er zijn een aantal verschillen te constateren tussen de tekeningen van Cornelis van Alkemade. Zijn kopie naar een voorbeeld uit 1620 laat onder meer een bijgebouw zien. Tevens is een schoorsteen zichtbaar tussen de twee daken aan de noordzijde. 

In diens achttiende-eeuwse weergave is de schoorsteen en het gebouwtje direct ten zuiden van het kasteel niet meer terug te vinden. Wel zijn drie nieuwe ramen in het gebouw aangebracht.

Zoals al in een eerder blogartikel valt te lezen bezocht Cornelis van Alkemade in maart 1720 het kasteel in het gezelschap van zijn schoonzoon Pieter van der Schelling.[6] Daarbij heeft hij van de gelegenheid gebruik gemaakt om de eigendomsakten van de kasteelbewoners te kopiëren.

Over de lege zalen in de vesting valt bij hem niets te lezen. Toen de Amsterdamse kunstenaar Abraham de Haen veertien jaar later het bastion bezocht was de situatie (mogelijk) veranderd, afgaande op zijn notities. In den jaere 1734 tekende ik Boekhorst tweemaal zeer nauwkeurig af; ik bezag het van binnen; het heeft verscheidene zaelen en kamers (en groote ruimte), dog zonder meubelen. ^[7]  

Hebben de toenmalige eigenaren van het bastion, te weten prinses Louise Brigitte van Rubempré of (vanaf 1730) haar zoon prins Maximiliaan van Rubempré, soms tussen 1720 en 1734 diverse bezittingen, inbegrepen allerlei eigendomsakten en zegels, van kasteel de Boekhorst naar hun verblijf in de Zuidelijke Nederlanden laten brengen? 

Is het bolwerk in de duinen in de achttiende eeuw daadwerkelijk afgebroken? Maar waarom? 

Op deze vragen alsmede talloze anderen worden controleerbare antwoorden gegeven in onze monografie Kasteel de Boekhorst. De geschiedenis van een Hollands pronkjuweel. [8]

Noten

[1] Met dank aan Aafke Brunt, archivaris van kasteel Twickel. Zie verder http://www.twickel.nl/.

C. van Alkemade en P. van der Schelling, Oude Adelijke Stam-huysen Castelen Burgen Sloten in Hollandt (…) beschreven en afgebeeldt door Korn. Van Alkemade, met aantekeningen van Mr P. van der Schelling, Ambt Delden, Kasteel Twickel, inventarisnummer M 866, folium 140 (recto en verso); K. van Alkemade en P. van der Schelling Afbeelding van de oude aadelyke stam-huyzen, kasteelen, (en) lust-huyzen, geleegen in Hollandt, ende West-Vriesland (…), verzameld en met de penne getekend door K. van Alekemade (en) P. van der Schelling, Ambt Delden, Kasteel Twickel, inventarisnummer Y-1333-2, deel 1, folium 57 (recto); );  K. van Alkemade en P. van der Schelling, Oude Adelycke Stamhuyzen, Burgen, Casteelen, en Slooten in Hollandt, seer beknoptelyk beschreven, en met de pen afgebeelt, door K. van Alkemade. P. van der Schelling, Ambt Delden, Kasteel Twickel, inventarisnummer Y1463 folium 140 (recto).

Jacob Derk Carel baron van Heeckeren van Wassenaer heeft de manuscripten in 1848 gekocht op een veiling te Amsterdam. Zie: Huisarchief Twickel inventarisnummer 1228/18. 

Weetjes over Cornelis van Alkemade zijn te vinden op http://www.vondel.humanities.uva.nl/ecartico/persons/22206, https://nl.wikipedia.org/wiki/Cornelis_van_Alkemade; http://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu06_01/molh003nieu06_01_0058.php en A. Bunjes en J.W. Gunning, ‘ “Stamhuizen” in de Vechtstreek door Cornelis van Alkemade en Pieter van der Schelling’, Jaarboekje Niftarlake (2019) 59-94.

2] Zie ook W. Beelaerts van Blokland en Ch. Dumas, De kasteeltekeningen van Abraham Rademaker (Zwolle 2006) pagina 166.

[3] https://nl.wikipedia.org/wiki/Roelant_Roghman; Teylers Museum Haarlem. Objectnummer O++001. Zie: Jan van der Elst en Maud Mommers, Kasteel de Boekhorst. De geschiedenis van een Hollands pronkjuweel (Aspekt 2020). Zie ook: M. Plomp, Dutch drawings in the Teyler Museum, deel 2 (Gent 1997) 325: ‘als: bij Kamperveen’; H. van der Wyck en J. Niemeijer, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman, I (Alphen aan den Rijn 1989) 47: ‘near Kamperveen’. Gelet op alle beeltenissen van het kasteel die we hebben verzameld en opgenomen in onze monografie delen wij de opvatting van laatstgenoemde scribenten. 

[4] Deze krijttekening stamt dus uit de zeventiende eeuw. Een verdere precisering is naar de mening van de deskundigen van  het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie niet goed mogelijk. Volgens de specialisten aldaar kan de vervaardiger van deze tekening evenmin worden achterhaald.  Zie  https://rkd.nl/nl/explore/images/226192.

[5] De historische vereniging Noordwijkerhout (NoVaTo) overhandigde 3 december 2015  aan burgemeester Goedhart de krijttekening, De tekening kreeg een plekje in vergaderkamer 1:16. Deze ruimte werd vervolgens omgedoopt tot Boekhorstzaal. Zie https://www.blikopnoordwijkerhout.nl/nieuws/item/9617-burgemeester-vereerd-met-krijttekening-kasteel-boekhorst-en-vergaderkamer-omgedoopt-tot-boekhorstzaal; http://www.nieuwsvanhier.nl/bericht.php?bericht_id=35642#.WogkfajOWM8.

 [6] http://www.janvanderelst-sophiahistoria.nl/cornelis-alkemade-kasteel-boekhorst-en-kapel-langeveld/.

[7] ‘De aantekeningen van De Haen in zijn Schatkamer’, www.historischetopografie.nl, ‘Boekhorst’. Zie ook Jan van der Elst en Maud Mommers, Het verhaal van de kapel in het Langeveld. Feiten en fabels (Noordwijk 2016) pagina 59.

[8] Jan van der Elst en Maud Mommers, Kasteel de Boekhorst. De geschiedenis van een Hollands pronkjuweel (Aspekt 2020).

Kasteel de Boekhorst, pentekening Cornelis van Alkemade naar een voorbeeld uit 1620.

Kasteel de Boekhorst, pentekening Cornelis van Alkemade, 1720.