Aleidis van Hollands zegel op de oorkonde waarin de schenking van het land de Boekhorst staat vervat. Uit 1272.
Kasteel de Boekhorst en de Hollandse graven
In 1272 ontvingen Aleidis en Boudewijn grond bij Noordwijkerhout van Floris V, graaf van Holland.[1] Twee jaar eerder werd Aleidis door diezelfde edelman uitgehuwelijkt aan Boudewijn.
De toen achttienjarige Floris gaf zijn achternicht als bruidsschat tweehonderd Hollandse ponden mee.[2] Wat later schonk hij het echtpaar nog een in Noordwijk gelegen boerderij.[3]
Aleidis was een dochter van Otto III, de machtige kerkvorst van Utrecht. Deze bisschop was een broer van de Hollandse graaf Willem II.[4] Volgens sommige genealogen was Aleidis al in de veertig toen ze met Boudewijn trouwde.[5] Uit haar eerdere huwelijk met burggraaf Willem van Randerode van Montfoort had ze twee dochters die op tamelijk jonge leeftijd stierven.[6]
De achttiende-eeuwse oudheidkundige Cornelis van Alkemade zegt over Boudewijn van Noordwijk dat hij in gunst en hoge agtinge stond bij de Hollandse graven.[7] Zijn huwelijk en het feit dat Boudewijn in 1276 door Floris V als (zijn) schildknaap wordt genoemd, lijken dit te bevestigen.[8]
Het huwelijk van Aleidis en Boudewijn eindigde in 1277 door de dood van laatstgenoemde.[9] Het echtpaar kreeg gedurende hun zevenjarig huwelijk (vermoedelijk) twee kinderen. Over hun dochter Agnes is zo goed als niets bekend, dit in tegenstelling tot hun zoon die als Floris van de Boekhorst de geschiedenis is ingegaan.[10]
Aleidis van Holland en de bouw van kasteel de Boekhorst
Zegel van Dirk van Teylingen op oorkonde schenking het land de Boekhorst 1272.
Aleidis van Holland was een van de getuigen, wat betreft de schenking van het land dat de Boekhorst werd genoemd.
Zij was een zus van de Hollandse graaf Willem II, zoals ook te lezen valt op de afbeelding boven deze tekst. Zij was (dus) een nicht van de bruid.[11]
In 1262 liet ze bij Schiedam het eerste rechthoekige kasteel in het graafschap Holland bouwen.[12] Een aantal jaren later werd kasteel de Boekhorst in een vergelijkbare stijl aangelegd!
Dirk van Teylingen was kasteelheer van het roemruchte slot in Sassenheim. De schenking van het land de Boekhorst werd door hem eveneens bezegeld.
Beide getuigen hadden zich toen net met elkaar verzoend, gelet op een brief van Dirk aan de invloedrijke tante van Floris V.[13] Dirk was uitermate goed bevriend met Floris V, die deels op slot Teylingen moet zijn opgegroeid.[14]
Het heeft er veel van weg dat Floris V, ook wel bekend als de burchtenbouwer, zijn heil zocht bij familieleden en hovelingen om bepaalde kastelen te bevolken. Op deze wijze hoopte hij verzekerd te zijn van de loyaliteit der eigenaren.
Deze manier van doen mag allerminst bevreemden, gezien zijn strijd tegen de West-Friezen op nauwelijks zestig kilometer afstand van het latere bastion de Boekhorst. Deze oorlog eindigde in 1272 overigens (voorlopig) in een echec voor deze in Leiden geboren graaf.[15]
Wanneer met de bouw van kasteel de Boekhorst werd begonnen, hebben we tot nu niet weten te achterhalen. We gaan er momenteel vanuit dat met de aanleg snel na de schenking is gestart.
Een mysterieuze kruiskerk en de kapel in het Langeveld
Iets buiten de singels van het kasteel werd in die periode ook een kruiskerk gesticht. Dit mysterieuze godshuis wordt in onze monografie over kasteel de Boekhorst uitgebreid besproken.[16]
Op onderstaande pentekening van Cornelis van Alkemade staat De Kapel van Boekhorst te Langeveld. Deze schitterende tekening lag vele jaren te verstoffen in het Leidsch Archief, tot wij die in 2015 aldaar ontdekten en opnamen in Het verhaal van de kapel in het Langeveld.[17]
Het Langeveldse godshuis werd tegen het eind van de dertiende eeuw gesticht. In rekeningen van de Hollandse grafelijkheid is dit gebedshuis vanaf 1316 terug te vinden.[18] Of het werd gebouwd door de eigenaren van de Boekhorst wisten wij tijdens ons onderzoek niet te achterhalen.
De vraag waarom Cornelis van Alkemade de kapel in het Langeveld koppelde aan kasteel de Boekhorst, konden we destijds niet beantwoorden omdat deze artistiek begaafde oudheidkundige niet naar bronnen in dezen verwees.
Gedurende onze studie naar de geschiedenis van kasteel de Boekhort hopen we ook hierover nu wel duidelijkheid te verkrijgen.
Cornelis van Alkemade, pentekening uit 1720.
Noten
[1] C. van Alkemade en P. van der Schelling, Beschryvinge van het oude adelijke Stam-huys, Geslagt-rekening, Wapenen, Godsdienstigheden, Ridderschap Staatsbedieningen, en andere hooge Waerdigheden, om der Heeren van Boekhorst, nevens getekende Afbeeldingen van ’t Huys, kapel, zegelen, Boekhorstenburg, Noordw. Noordwijkerh. door K. van Alkemade met aantekeningen van P. van der Schelling (handgeschreven; ongepubliceerd; bewaard in het Archief Leiden en Omstreken; signatuur LB 86201 deel) pagina 12 recto en 13 verso; Verleibrief (uit 1272), idem pagina 19 recto en verso en pagina 20 recto. Met op pagina 20 verso en 21 recto pentekeningen van een drietal zegels.
De brief van Floris V uit 1272 wordt weergegeven op pagina 181 en 182 van J. (red), Warmerdam, Verleden, heden en toekomst van Noordwijkerhout en omgeving (Noordwijkerhout 1992).
Zie ook F. Angevaare, Rechtsprekers & Schuinsmarcheerders. De geschiedenis van het geslacht Van Noordwijk & Van de Boekhorst (Noordwijk 2014) pagina 58.
Voor Floris V, graaf van Holland, zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Floris_V_van_Holland; http://www.marceltettero.nl/home/FlorisV.html; http://www.dwangburchten.nl/artikel/artikel.htm.
[2] Van Alkemade en Van der Schelling, Beschryvinge van het oude adelijke Stam-huys, pagina 12 recto; verleibrief (uit 1269) , idem, pagina 16 recto en verso en pagina 17 recto.
Voor hun huwelijksdatum zie: https://lists.rootsweb.com/hyperkitty/list/gen-medieval@rootsweb.com/thread/16239559/ en https://www.genealogieonline.nl/genealogie-richard-remme/I41170.php .
[3] Van Alkemade en Van der Schelling, Beschryvinge van het oude adelijke Stam-huys, pagina 12 recto noot b; Angevaare, Rechtsprekers & Schuinsmarcheerders, pagina 59. In 1276 schonk Floris Boudewijn een halve hoeve (dit is een oppervlaktemaat) in Noordwijk. De locatie van deze boerderij is (tot nu) onbekend gebleven.
[4] https://nl.wikipedia.org/wiki/Otto_van_Holland; https://www.genealogieonline.nl/genealogie-richard-remme/I41170.php.
[5] Aleid was dus (wellicht) eerder getrouwd met Willem van Randerode van Montfoort. F. Angevaare noemt deze veronderstelling ongeloofwaardig. Zie Angevaare, Rechtsprekers & Schuinsmarcheerders, pagina 56.
[6] https://www.genealogieonline.nl/genealogie-richard-remme/I340567.php; https://www.genealogieonline.nl/kwartierstaat-de-paula-lopes/I3134.php; https://gw.geneanet.org/vanderhall?lang=en&n=van+randerode+van+montfoort&oc=0&p=aleyd;https://www.genealogieonline.nl/genealogie-richard-remme/I340567.php; https://gw.geneanet.org/vanderhall?lang=en&n=van+randerode+van+montfoort&oc=0&p=willem.
[7] Van Alkemade en Van der Schelling, Beschryvinge van het oude adelijke Stam-huys, pagina 11 recto.
[8] Angevaare, Rechtsprekers & Schuinsmarcheerders, pagina 56.
[9] Na het overlijden van haar echtgenoot schoot graaf Floris V zijn achternicht gelijk te hulp door pacht te betalen over gronden die Aleidis toen in Noordwijkerhout net had gehuurd. Zie: Angevaare, Rechtsprekers, pagina 59; zie eveneens: Florentius, comes Hollandie, verklaart, dat hij de huurpenningen voor 2 stukken land, die de clericus Theodericus verhuurd heeft aan Floris bloedverwante Aleidis, voor haar zal betalen, maar dat hij ze te zijner tijd van haar zal terugvorderen. https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=184&miaet=1&micode=30&minr=1379912&miview=inv2 (Regestenlijst).
[10] Dochter Agnes wordt postuum genoemd in 1311; hun zoon Floris schijnt omstreeks 1275 geboren te zijn. Zie Angevaare, Rechtsprekers & Schuinsmarcheerders, pagina 57.
[11] Aleid van Holland (1228 –1284): http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Aleid%20van%20Holland#sthash.XylvhPQH.dpuf; Regentes van Holland (tutrix Hollandie) voor Floris V. Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Aleid_van_Holland.
Kroniekschrijver Melis Stoke wijdde in zijn Rijmkroniek vleiende woorden aan Aleidis van Holland:
Doe si haren lieve broeder
Hadde begraven / nam si in hant
Haren Neve / eň al sijn lant;
Want si de naeste was gheboren:
En berechte / al wijt horen /
T Graeffscap / eň dat jonghe kint /
Daer wonder of ghesciede sint.
Zie ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Melis_Stoke
De bij deze tekst getoonde zegels van Aleidis van Holland en Dirk van Teylingen zijn niet origineel, maar uiterst nauwkeurige kopieën die in maart 1720 door Cornelis van Alkemade werden gemaakt tijdens zijn bezoek aan kasteel de Boekhorst. Zie: Van Alkemade en Van der Schelling, Beschryvinge van het oude adelijke Stam-huys, pagina 14 recto. Zie ook https://nl.wikipedia.org/wiki/Zegel_(waarmerk).
Tekst op zegel van Aleidis: S: Aleidis sororis Willi Comitis Hollandie (Aleidis zuster van Willem graaf van Holland). Tekst op zegel van Dirk van Teylingen: ’Theodirici: de: Teylinge: Militis;. (Dirk van Teilingen, ridder).
[12] Zie voor Huis te Riviere in Schiedam: https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_te_Riviere en T. Hermans, Middeleeuwse woontorens in Nederland. De bouwhistorische benadering van een kasteelvorm, Band 2, Catalogi en bijlagen (dissertatie Leiden 2013) pagina 182-184; idem, Band I, pagina 207-210.
[13] https://nl.wikipedia.org/wiki/Van_Teylingen_(geslacht_I); https://epistolae.ctl.columbia.edu/letter/1176.html Brief van Dirk van Teylingen aan Aleidis van Holland (1272, 25 september):
I Dirk/Theodore, lord of Teylingen, make known to all that I promise in pure faith to my renowned lady, lady Adelaide of Hainaut, to assist with all advice and aid and to promote the affairs of my renowned young lord, Floris, count of Holland. But if anyone should wish to injure or damage her in body or property, I will assist her in resisting such things with all advice and aid with all my power. Moreover I promise to her that I will work in good faith that harmony and friendship will endure between my said lady and the aforesaid count, always without violation of the pledges that she has promised and conscripted to me. In testimony of this deed I have delivered to her the present letter validated by the impression of my seal. Dated in the year of the Lord 1272, Sunday after the (feast of) the Apostle and Evangelist Matthew.
Zie ook A. Koch (red.), Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, (Den Haag 1970), brief 1613, 3.697-98.
[14] J. Verkaik, “Teylingen in Voorhout”, in J. Stöven ea (red.), Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland (Zutphen 2000) pagina 96.
[15] https://nl.wikipedia.org/wiki/Floris_V_van_Holland; http://www.marceltettero.nl/home/FlorisV.html; http://www.dwangburchten.nl/artikel/artikel.htm.
[16] J. Kloos, Noordwijk in den loop der eeuwen (Noordwijk 1986) pagina 75 en pagina 76.
[17] J. van der Elst en M. Mommers, Het verhaal van de kapel in het Langeveld. Feiten en fabels. Kleine cultuurgeschiedenis van een kuststrook (Noordwijk 2016) pagina 41.
[18] Van der Elst en Mommers, Het verhaal van de kapel in het Langeveld, pagina 28.